What, me worry? Μάλλον όχι. Με την κρίση του Τύπου να βαθαίνει, με την πάροδο των τελευταίων δεκαετιών, είναι πραγματικά αναρίθμητοι οι εκδότες και τα έντυπα που έχουν αναστείλει τη λειτουργία τους ή έχουν καταφύγει σε άλλες, πιο σύγχρονες μορφές αλληλεπίδρασης με το κοινό τους. Παρ’ όλα αυτά, η «συνήθης παρέα βλαμμένων» (The Usual Gang of Idiots, όπως τους αρέσει να αυτοαποκαλούνται), οι συντάκτες, δηλαδή του περιοδικού MAD, με μασκώτ το φακιδιάρικο παιδάκι με τα πεταχτά αυτάκια και το κενό στην οδοντοστοιχία ονόματι Alfred E. Neuman, δίνουν τη δική τους μάχη, μέσα από τις σελίδες του ιστορικού περιοδικού.
Το περιοδικό MAD συγκεντρώνει έναν τρομακτικό αριθμό ιδιαιτεροτήτων και πρωτοποριών, σε πολλά επίπεδα. Για αρχή, είναι το μοναδικό περιοδικό τέτοιας θεματολογίας και υφής που έχει επιβιώσει στην αμερικανική αγορά, για παραπάνω από μισό αιώνα. Ιδρυμένο το 1952, το περιοδικό MAD είχε για πρώτο του εκδότη τον Bill Gaines και αρχισυντάκτη τον Harvey Kutzman. Αν και ξεκίνησε σαν περιοδικό αμιγώς για κόμικς, στην πορεία μετετράπη σε περιοδικό «ποικίλης ύλης», χάρη στην παρέμβαση του αρχισυντάκτη του. Παρά τα διάφορα αφηγήματα γύρω από την απόφαση αυτή, σημασία έχει πως με αυτόν τον τρόπο το περιοδικό απέφυγε την επέμβαση της, θανατηφόρας για την ελευθερία του λόγου στο μέσο των κόμικς, Αρχής του Κώδικα Κόμικς (Comics Code Authority), σε μία εποχή που τα κόμικς θεωρούνταν μία μάστιγα που φθείρει τους νέους. Και συνέχισε απτόητο την πορεία του, σατιρίζοντας τα κακώς κείμενα της εποχής. Της ΚΑΘΕ εποχής.
Όντας ρηξικέλευθο και κυνικό, το περιοδικό δε δίστασε να βάλει στο στόχαστρο, μεταξύ πολλών άλλων, κυβερνήσεις και πολιτικούς. Την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου δεν υποτάχθηκε στη γενικότερη «κουλτούρα» λογοκρισίας, ούτε σε πιέσεις που δεχόταν ανά διαστήματα, τόσο με επιστολές από αρχές, όσο και δια της δικαστικής οδού. Το 1957, για παράδειγμα, έλαβε χώρα μία απείρου κάλους ανταλλαγή εγγράφων μεταξύ του FBI και του περιοδικού MAD. Εκτός ότι το περιοδικό καυτηρίαζε τις πρακτικές του Γραφείου, έκανε ευθείες αναφορές στον διευθυντή του, με αποτέλεσμα ο τελευταίος να επέμβει – δίχως, όμως, να αλλάξει κάτι.
Ανάλογο τέλος είχε και η δικαστική διαμάχη του περιοδικού με το μουσικοσυνθέτη και στιχουργό Irving Berlin. Η εταιρία του τελευταίου, μαζί με ορισμένες ακόμα, μήνυσαν το 1964 το περιοδικό, μετά την κυκλοφορία μίας ειδικής έκδοσης που περιείχε παρωδίες γνωστών τραγουδιών με παραλλαγμένους τους στίχους. Κερδίζοντας την υπόθεση, το περιοδικό έκανε ένα σημαντικό βήμα για την ελευθερία του λόγου και της σάτιρας, δημιουργώντας ένα πάγιο νομικό προηγούμενο που επέτρεπε στο εξής τις παρωδίες τραγουδιών από τρίτους, χωρίς να προϋποτίθεται άδεια από τους δημιουργούς τους.
Το βασικό μέλημα του περιοδικού, εκτός από το να παράγει και να προάγει το καυστικό χιούμορ, ήταν να μιλήσει στους Αμερικανούς (και όχι μόνο) πολίτες, για τον υποκριτικό ρόλο των media και της ευρύτερης πολιτικής σκηνής. Αποκομμένο από συμφέροντα και εκλεκτικές σχέσεις, σατιρίζει τους Ρεπουμπλικάνους με την ίδια ένταση που σατιρίζει και τους Δημοκρατικούς. Σε όλο το διάστημα της πρόσφατης προεκλογικής εκστρατείας των δύο διεκδικητών της προεδρίας των ΗΠΑ, το περιοδικό δεν έχει σταματήσει να επιτίθεται τόσο στη Hilary Clinton όσο και στον Donald Trump, πάντα με πηγαίο -αλλά όχι χυδαίο- χιούμορ.
Δε λείπει, όμως, και η κοινωνική κριτική. Οι συντελεστές του έχουν καταπιαστεί, κατά καιρούς, με ζητήματα όπως η οπλοκατοχή, η χρήση πυρηνικών, η χρήση ναρκωτικών ουσιών -αλλά και το ποτό και το τσιγάρο-, η «μόδα» της ψυχανάλυσης ή, πιο πρόσφατα, η κλιμακούμενη εξάρτηση από τα τεχνολογικά μέσα και το κίνημα κατά των εμβολίων. Οτιδήποτε βρίσκεται στην επικαιρότητα, έχει μία θέση στις σελίδες του MAD – είτε πρόκειται για κοινωνικές και πολιτικές παρατηρήσεις, είτε για γενικότερες τάσεις και μόδες, ή ακόμα και για δημοφιλή πρόσωπα, από κάθε χώρο.
Στην επιμέλεια του περιοδικού, τον Harvey Kutzman διαδέχθηκε το 1956 ο Al Feldstein. Κατά πολλούς, στο διάστημα που ήταν στο τιμόνι, το περιοδικό έφτασε στις μεγαλύτερες δόξες του. Επεκτείνοντας τις συνεργασίες και μεγεθύνοντας το καλλιτεχνικό επιτελείο του περιοδικού, ο Feldstein κατάφερε να αγγίξει το εξωπραγματικό νούμερο των 2.1 εκατομμυρίων πωλήσεων το 1973. Σημαντική προσθήκη αποτελεί, αδιαμφισβήτητα, ο Sergio Aragones, παρών στις σελίδες του περιοδικού από το 1963 μέχρι σήμερα. Ο Aragones, «ο πιο γρήγορος καρτουνίστας στον κόσμο», έχει δημιουργήσει πάνω από 12.000 βουβά σκίτσα που δημοσιεύονται σε διάφορα σημεία στα περιθώρια κάθε τεύχους. Παράλληλα, διατηρεί τη μόνιμη στήλη του A Mad Look At…, σχολιάζοντας κάθε φορά σειρές, ταινίες ή βιωματικές καταστάσεις μέσα από τη δική του, σκωπτική οπτική.
Μνεία αξίζουν και μία σειρά άλλοι καλλιτέχνες του MAD. Ο Al Jaffee, για παράδειγμα, έχει συνδέσει το όνομά του με τα περίφημα Mad Fold-in(s): μία εικόνα μέσα στην εικόνα, εμφανίζεται αν ενώσεις το σημείο Α με το σημείο Β. Ή ο Sam Viviano, γνωστός για την επιμέλεια των παρωδιών γνωστών κινηματογραφικών ταινιών ή τηλεοπτικών σειρών, με παραλλαγές ονομάτων και καίριες παρατηρήσεις για τις σκηνοθετικές, σεναριακές ή στυλιστικές επιλογές. Πολύ γνωστοί είναι, επίσης, ο John Caldwell (συνεργάτης, μεταξύ άλλων, του Playboy και της Wall Street Journal) ο Antonio Prohias, δημιουργός του Spy Vs. Spy, ο Don Martin… Τα ονόματα των μόνιμων και ακόμα περισσότερο αυτά των περιστασιακών συνεργατών του περιοδικού δεν έχουν σταματημό.
Εξίσου χειμαρρώδης ήταν και είναι και ο τρόπος που το MAD επηρέασε (και συνεχίζει) τρεις γενιές αναγνωστών, καλλιτεχνών και πάσης φύσης, επαγγελματιών ή μη, χιουμοριστών. Σε παγκόσμια κλίμακα, έχει συντελέσει στη διαμόρφωση του σύγχρονου σατιρικού λόγου, σε πολύ ευρύτερο πλαίσιο από το χώρο των κόμικς και των γελοιογραφιών. Ουσιαστικά καθόρισε το πολιτιστικό υπόβαθρο των media του 20ού αιώνα, και εξακολουθεί να το κάνει, τόσο «αυτοπροσώπως» όσο και μέσω των… συνεχιστών του. Ο αντίκτυπος που είχε στη σύγχρονη καλλιτεχνική δημιουργία είναι αισθητός αφενός στη συχνότητα με την οποία επαγγελματίες κωμικοί, κομίστες, ανιμέιτορς κ.ο.κ. το αναφέρουν ως βασική επιρροή τους (π.χ. Weird Al Yankovic), αφετέρου αντικατοπτρίζεται στις ίδιες τις δημιουργίες σατιρικού χαρακτήρα και περιεχομένου (π.χ. The Simpsons). Στην ελληνική σκηνή κόμικς, αν μπορώ να εντοπίσω σαφείς επιρροές του MAD στο έργο κάποιου καλλιτέχνη, αυτός σίγουρα θα ήταν ο Tomek.
Όλα αυτά μπορεί να ακούγονται ιδανικά, χωρίς αυτό να σημαίνει πως το περιοδικό δεν αντιμετώπισε δυσκολίες στην μακρόχρονη πορεία του. Καταρχάς, άντεξε κυριολεκτικά έναν ολόκληρο αιώνα κυκλοφορίας χωρίς καμία στήριξη από διαφημίσεις. Αυτή ήταν η αρχή του ιδρυτή του, William Gaines, προκειμένου να μην προσιδιάζει στον υλιστικό πολιτισμό της αμερικανικής κουλτούρας, τον οποίο τακτικά κατέκρινε. Ωστόσο, μερικά χρόνια μετά το θάνατό του το 1992, και συγκεκριμένα το 2001, η κρίση του Τύπου άρχισε να γίνεται ολοένα και πιο αισθητή, εξαιτίας της τεχνολογικής προόδου. Στην αυγή του νέου μιλένιουμ, το περιοδικό αναγκάστηκε να συμπεριλάβει στις σελίδες του διαφημίσεις και να δεχτεί έντονη κριτική για αυτό. Ακόμα κι εκεί, επέλεξε να απαντήσει με χιούμορ: στις κατηγορίες πως «θα τρίζουν τα κόκαλα του Gaines στον τάφο του», ο Tom Richmond, συνεργάτης του MAD, απαντά πως «κάτι τέτοιο είναι αδύνατον, αφού ο Gaines αποτεφρώθηκε».
Το ξέσπασμα της τελευταίας οικονομικής κρίσης, είχε με τη σειρά του συνέπειές για το περιοδικό. Για ένα διάστημα το 2009, αναγκάστηκε να κυκλοφορεί σε τετραμηνιαία βάση. Η εξήγηση του τελευταίου εκδότη του περιοδικού, John Ficarra, διαπνεόταν και πάλι από σατιρική διάθεση: «Δεχόμαστε γράμματα με παράπονα πως μόνο το 1/3 των τευχών που βγάζουμε είναι όντως αστεία, επομένως αποφασίσαμε να εκδίδουμε μόνο αυτά». Από το 2010 μέχρι σήμερα, το περιοδικό κυκλοφορεί σταθερά σε διμηνιαία βάση.
Κλείνοντας, με το τεύχος του Οκτωβρίου 2016, #541 τεύχη, του εύχομαι ολόψυχα να τα χιλιάσει. Το περιοδικό-επανάσταση, για την εποχή και την πραγματικότητα μέσα στην οποία γεννήθηκε και προπορεύτηκε, κατάφερε να ξεπεράσει κάθε ένα εμπόδιο που τέθηκε στο δρόμο του ξεχωριστά, με όπλα του την καλλιτεχνική δημιουργία, την κριτική στάση απέναντι στα πράγματα, το χιούμορ, το μεράκι των συντελεστών του και την αγάπη του κόσμου. Υπήρξε στέγη για εκατοντάδες δημιουργούς, κειμενογράφους και εικονογράφους, πολλοί εκ των οποίων ακολούθησαν λαμπρές καριέρες στο χώρο που επέλεξαν στην πορεία.
Προοδευτικό, πηγαίο, πνευματώδες -αλλά και κάφρικο, όταν χρειάζεται-, ο δυναμισμός του φαίνεται ήδη από την πρώτη σελίδα, αυτήν της αλληλογραφίας με το κοινό. Εντούτοις, κάθε τεύχος του ξεκινά έναν βαθύ διάλογο με τη συνείδηση του αναγνώστη. Ένας διάλογος που, νομοτελειακά, οδηγεί στην… τρέλα. Και στην περίπτωση του MAD, αυτό δεν είναι απαραίτητα κακό.
Η ηλεκτρονική σελίδα του περιοδικού, madmagazine.com
Η σελίδα του περιοδικού στο facebook.
Αναφορές:
https://en.wikipedia.org/wiki/Mad_(magazine)
http://mcir.usc.edu/cases/1960-1969/Pages/berlinecpublications.html
http://www.neatorama.com/2016/01/04/A-Few-Facts-About-MAD-Magazine/
http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1460-2466.1984.tb02984.x/abstract
http://mentalfloss.com/article/65966/when-fbi-went-after-mad-magazine
https://scripttrip.wordpress.com/2015/12/12/the-un-funny-decline-of-mad-magazine/
https://bluechat.io/list/top-ten-mad-magazine-cartoonistsillustrators
DOCMZ 