«Ένα συμπαντικό χωροχρονικό ταξίδι θανάτου στο αρχέγονο άπειρο της παντοτινής αγάπης» από τον Daniel Clowes.

Θα μπορούσε κανείς να περιορίσει την παρουσίαση της πρόσφατης κυκλοφορίας των Εκδόσεων Οξύ στις παραπάνω, προσεκτικά επιλεγμένες λέξεις, που επέλεξαν οι συντελεστές της έκδοσης (αν όχι ο ίδιος ο δημιουργός) για να περιγράψουν το πιο πρόσφατο κόμικ του Daniel Clowes, την «Υπομονή» (Patience).

Ωστόσο, η – φτωχότερη πράγματι – συγγραφική μου δεινότητα δε μου επιτρέπει να είμαι τόσο σύντομος και ακριβολόγος, συνεπώς θα ζητήσω από τους αναγνώστες να διαβάσουν αυτήν την παρουσίαση, επιστρατεύοντας τη δική τους… υπομονή.

Η ΙΣΤΟΡΙΑ

Η ιστορία μας περιστρέφεται γύρω από ένα νεαρό ζευγάρι, τον Τζακ και την Υπομονή. Το 2012, οι ερωτευμένοι νέοι αποφασίζουν να κάνουν ένα τολμηρό βήμα στη ζωή τους, να φτιάξουν τη δική τους οικογένεια, να κάνουν ένα παιδί. Όμως, οι οικονομικές δυσκολίες που αντιμετωπίζουν, επιβαρύνουν αυτήν την απόφαση με πολλές δεύτερες σκέψεις. Ο Τζακ θέλει να εκπληρώσει το ρόλο του ως «ο άντρας του σπιτιού», δεν μπορεί όμως να βρει δουλειά που να του το επιτρέπει – αντ’ αυτού, λέει ψέματα στην Υπομονή για το αντίθετο. Όταν όμως αποφασίζει να είναι ειλικρινής μαζί της και να στηρίξουν ο ένας τον άλλο με κάθε τρόπο, σε αυτό το νέο τους ξεκίνημα, είναι πλέον αργά: η Υπομονή είναι νεκρή στο πάτωμα του διαμερίσματός τους.

Η πρώτη σελίδα της «Υπομονής» αποτελεί μία από τις πιο ιδιαίτερες απεικονίσεις σεξ σε έργο της 9ης Τέχνης.

Τότε, η αστυνομία κατηγορεί εκείνον για το φόνο, και ξεκινά ένα γαϊτανάκι σκέψεων και υποθέσεων του Τζακ για το τι διάολο συνέβη. Όταν αποφυλακίζεται, προσπαθεί – μάταια – να εντοπίσει το δολοφόνο της αγαπημένης του, αλλά και του – σε εμβρυακή μορφή – παιδιού τους. Οι έρευνές του, όμως, δεν καταλήγουν πουθενά, κι έτσι φτάνουμε στο 2029, όταν ο Τζακ έχει καταλήξει ένας μπεκρής με απωθημένα, χωρίς ελπίδα για τη ζωή, για το μέλλον. Το μόνο που θα τον γέμιζε, είναι να εκδικηθεί εκείνον που του στέρησε την ευτυχία.

Και, για καλή του τύχη, η μοίρα του φέρνει κάτι περισσότερο: την ευκαιρία, όχι μόνο να πάρει εκδίκηση, αλλά να σώσει τη ζωή της αγαπημένης του. Πώς; Ταξιδεύοντας πίσω στο χρόνο!

Όταν περνάει το βράδυ του με μία τυχαία πόρνη και εκείνη του αναφέρει πως ένας πελάτης της, ο Μπέρνι, προσπαθεί να λειτουργήσει μία χρονομηχανή, αντί να γελάσει και να γυρίσει πλευρό, επιλέγει να ακολουθήσει τα ίχνη αυτού του Μπέρνι και να δοκιμάσει την τύχη του. Έτσι, πολύ σύντομα βρίσκεται πίσω στο 2006…

Η ΑΠΟΨΗ

Ο βασικός κορμός της ιστορίας εκτυλίσσεται στο 2006, μία χρονιά που στο μυαλό μου -νομίζω στο μυαλό όλων μας- φαίνεται τόσο κοντά. Μόλις 12 χρόνια, ε; Ο τρόπος που ο Clowes απεικονίζει την Αμερική του 2006, προκαλεί την αίσθηση μίας πραγματικά μεγάλης απόστασης από το σήμερα.  Σχεδόν το ίδιο ισχύει και για την απεικόνιση της Αμερικής του 2012, βέβαια, μίας Αμερικής στη δίνη της οικονομικής κρίσης, μίας Αμερικής που απέχει πολύ από την πομπώδη εικόνα της «χώρας των ευκαιριών», αλλά αποτελεί μία γκρίζα, καταθλιπτική εκδοχή της. Τα μουντά χρώματα που επιλέγει να αξιοποιήσει ο δημιουργός, σε αυτό το σημείο της ιστορίας, εξυπηρετούν ακόμα καλύτερα την αισθητοποίηση του κλίματος. Σε αυτή τη μουντίλα, η ιδέα ενός μωρού φαίνεται να δίνει μια αχτίδα ελπίδας. Μια αχτίδα που ξεφτίζει πολύ σύντομα, με το θάνατο της Υπομονής, και δίνει τη θέση της σε ένα μαύρο πέπλο απόγνωσης και απογοήτευσης.

Και από εκεί, περνάμε στο 2029. Τα χρόνια έχουν περάσει και ο Τζακ έχει γεράσει. Η θλίψη έχει γίνει μέρος της καθημερινότητας του. Κανονικά, θα έπρεπε να είναι όλα μαύρα, αφού, τόσα χρόνια μετά, φαίνεται να έχει αποχωρήσει η οργή του νεαρού που πηγάζει από το χαμό και η ανάγκη του για δικαίωση. Παρ’ όλα αυτά, σε μια κραυγαλέα αναντιστοιχία, ο Daniel Clowes επιλέγει να γεμίσει τις «μελλοντικές» σελίδες του με φουτουριστικά, έντονα χρώματα. Και, παρ’ όλο που δε μιλάμε για κάποια αλματώδη μεταφορά στο μέλλον (μόλις 13 χρόνια από το συγγραφικό σήμερα), ο «νέος κόσμος» παρουσιάζεται σκόπιμα αλλοπρόσαλλος και ξένος στα μάτια αυτών που τον αντικρίζουν – ο αναγνώστης, όπως και ο Τζακ, δεν ανήκουν εκεί.

Στο βιβλίο παρακολουθούμε μία σειρά από διαρκείς χωροχρονικές μεταπηδήσεις, ένα ταξίδι στο χρόνο, χωρίς όμως να αλλάζουν πολλά, εκτός από το περιβάλλον. Το βαρύ, underground ύφος του Clowes δεν επιτρέπει να εστιάσεις τόσο στο περιβάλλον αλλά στα πρόσωπα και τις – δραματικές ως επί το πλείστον – καταστάσεις που βιώνουν. Η επιλογή του συγγραφέα να στηρίξει την αφήγησή του στη χρήση των – αποκρουστικών συνήθως – «τετραγωνιζέ» λεζαντών, συναινεί σε αυτό.

Αν και, όπως υπονόησα, συνήθως προτιμώ η αφήγηση να στηρίζεται στο παραδοσιακό «όπλο» του Μέσου, ήτοι, τα μπαλονάκια διαλόγου, η «Υπομονή» αποτελεί ένα από τα λίγα παραδείγματα όπου, όχι απλά δε με ενόχλησε αυτή η επιλογή, απεναντίας, της ταιριάζει απόλυτα. Ίσως σε αυτό παίζει ρόλο πως η ιστορία, όχι ξεκάθαρα, πράγματι, φλερτάρει με το «ντετεκτιβικό» στυλ, με την έννοια ότι ο αναγνώστης καλείται να συλλέγει διαρκώς πληροφορίες διάσπαρτες, για να φτάσει στην τελική λύση. Ας μην ξεχνάμε, βασικό μας ερωτηματικό μέχρι το τέλος της ιστορίας είναι η ταυτότητα του δολοφόνου.

Το ρόλο της, βέβαια, παίζει και ο τρόπος γραφής του συγγραφέα, που δεν είναι λόγιος, δεν είναι περίπλοκος, δεν είναι ξένος. Είναι λόγος καθημερινός, ανάλαφρος, είναι εκεί για να στηρίξει στο έπακρο την ιστορία. Και σε αυτό το σημείο να επισημάνω πως η μετάφραση του Δημήτρη Πολιτάκη διατηρεί ακριβώς αυτό το ύφος, χωρίς να δημιουργεί προβλήματα κατανόησης ή συνοχής, χωρίς να σου βγάζει αυτό το κλασικό (ειδικά σε κόμικς) «ρε γαμώτο, έπρεπε να έχω πάρει το πρωτότυπο».

Ο Clowes και ο ήρωας του, ο Τζακ, παίζουν επικίνδυνα με τα ταξίδια στο χρόνο. Αν και η χρονομεταφορά αποτελεί ζωτικό στοιχείο για την εξέλιξη της ιστορίας, ο Clowes δεν μπαίνει στη διαδικασία να εξηγήσει τα πώς και τα γιατί, και ο ήρωας (όπως και ο αναγνώστης) δε φαίνεται να ενδιαφέρεται καν. Το πλαίσιο είναι ασαφές: υπάρχει μια χρονομηχανή και ένας χυμός που λειτουργεί, κάπως, σαν καύσιμο για τη λειτουργία της. Αυτό που έχει σημασία είναι η χρήση της τεχνολογίας για την επιχείρηση του Τζακ να γλιτώσει την αγαπημένη του από το θάνατο.

Οι επιπτώσεις, βέβαια, της τηλεμεταφοράς θα είναι βαριές, και ο αναγνώστης, για άλλη μια φορά, θα τις ανακαλύψει παρέα με το χάρτινο ήρωα, καθώς γυρνάει τις σελίδες. Όχι αποκαλύπτοντας πληροφορίες, αλλά «βιώνοντάς» τες. Κάθε φορά που επηρεάζουν, σωματικά και ψυχικά, τον Τζακ, ψυχεδελικές απεικονίσεις επιχειρούν να μεταφέρουν στον αναγνώστη τον αντίκτυπο που έχει όλη αυτή η περιπέτεια στην άστατη ψυχοσύνθεση του, αλλά και στο φθαρμένο από το χρόνο και τη λύπη σώμα του.

Και το τέλος; Φέρνει τη λύτρωση; Είναι δίκαιο για τους ήρωές μας; Είναι δίκαιο για τον Τζακ; Για την Υπομονή; Για τους αναγνώστες;

ΟΚ, προφανώς θα σας αφήσω να το ανακαλύψετε μόνοι σας. Το μόνο σχόλιο που θα κάνω, είναι πως τίποτα δεν έχει τοποθετηθεί τυχαία. Ακόμα κι ο ενοχλητικός τύπος που πολιτικολογεί στην τηλεόραση.

Και στο τέλος, ανάμεσα από την πλειάδα επιλογών και την ευχέρεια να αλλάξει κανείς το μέλλον ή το παρελθόν, τελικά όλα είναι προκαθορισμένα… Και αυτό που κερδίζει, είναι μάλλον η αγάπη… με έναν πολύ περίεργο τρόπο.

Μάλλον δεν είναι το καλύτερο κόμικ του David Clowes (Σαν Σιδερένιο Ομοίωμα Γαντιού Από Βελούδο, Ghost World, Eightball), όπως έχει ειπωθεί συχνά, είναι όμως το μεγαλύτερο, το πιο πολύχρωμο, και σίγουρα ένα έργο που αξίζει να διαβαστεί από κάθε φαν του δημιουργού, του είδους, του Μέσου.