Το κείμενο που ακολουθεί αποτελεί κομμάτι ενός ιδιαίτερου σημείου-σταθμού στην ενασχόλησή μου με την 9η Τέχνη και τη Δημοσιογραφία, στο οποίο θα ανατρέχω πάντα με γλυκιά νοσταλγία. Πρόκειται για το πρώτο κείμενό μου που δημοσιεύτηκε ποτέ στον Τύπο, στα πλαίσια ενός τετρασέλιδου αφιερώματος για τα κόμικς, στο ένθετο «Διαδρομές» της εφημερίδας «Θεσσαλία». Όλα αυτά, στις 18 Μαρτίου του 2012, δηλαδή λίγες ημέρες αφότου είχα κλείσει τα 16.

Το αφιέρωμα αποτελείτο από τέσσερα μέρη: μία αρχική εισαγωγή στην τέχνη των κόμικς, την ιστορική τους διαδρομή και τα διαφορετικά είδη· μία αναφορά στην εμφάνιση και εξέλιξη των ελληνικών κόμικς· και τέλος, δύο συνεντεύξεις με τους γνωστούς Έλληνες δημιουργούς κόμικς, το Μάνο Λαγουβάρδο και το Σπύρο Δερβενιώτη.

Παρά την εκφραστική και κυρίως ερευνητική ανωριμότητα του λυκειακού γράφοντα, παραμένω μέχρι και σήμερα πολύ περήφανος για αυτό το κείμενο, κυρίως για όσα συμβολίζει: σηματοδότησε την έντονη ανάγκη να βγάλω ένα μέρος του εαυτού μου προς τα έξω, να επικοινωνήσω με τα κείμενά μου, να απευθυνθώ σε ευρύ και απροσδιόριστο αριθμό αγνώστων, να κερδίσω το ενδιαφέρον τους, να εκτεθώ, να κριθώ, να αναγνωριστώ. Να μιλήσω, σε όποιον ήθελε να ακούσει, για κάτι που αγαπάω: τα κόμικς.

Όταν ο Δημήτρης Ράλλης, αρχισυντάκτης πλέον της πιο ιστορικής εφημερίδας του Βόλου, διάβασε με ενδιαφέρον τα πρωτόλεια κείμενα που του παρουσίασα -κυρίως συνεντεύξεις που είχα δημοσιεύσει ως τότε στο greekcomics.gr- και δε δίστασε να αναθέσει σε ένα παιδί 16 χρονών την προετοιμασία ολόκληρου του τετρασέλιδου κεντρικού αφιερώματος του ενθέτου, συνέβαλε καθοριστικά στην απελευθέρωση ενός εφήβου που ψάχνει το δρόμο του, δίνοντας ώθηση στη δημιουργικότητα και, κυρίως, στην αυτοπεποίθησή του.

Ακολουθεί, λοιπόν, το πρώτο μέρος του αφιερώματος, το άρθρο με τίτλο «Κόμικς: μία πολυδιάστατη τέχνη».

Οι εικονογραφημένες ιστορίες, τα κόμικς, τα «μικυμάου» όπως μπορεί να ακούσει κανείς να αποκαλούνται στη χώρα μας, δεν είναι μια απλή μορφή διασκέδασης για μικρά παιδιά. Είναι μία σύνθετη τέχνη, που συνδυάζει τις εικόνες -σκίτσα τα οποία δημιουργούνται πάνω σε μία λευκή κόλλα χαρτί από το μηδέν από τη φαντασία του σχεδιαστή- με το γραπτό λόγο -διαλόγους στα συννεφάκια κι επεξηγηματικά κείμενα στα συνοδευτικά κουτάκια- που πλαισιώνει τις εικόνες έτσι ώστε να βοηθήσει στην επίτευξη του στόχου, ο οποίος είναι να περάσει το μήνυμα στους αναγνώστες με τον πιο διασκεδαστικό τρόπο.

Στις μέρες μας τα κόμικς έχουν καθιερωθεί ως η 9^η Τέχνη, και από τη στιγμή της αρχικής τους εμφάνισης έχουν διαμορφωθεί αρκετά υποείδη. Οι διακρίσεις μπορούν να γίνουν ως προς το ηλικιακό πεδίο στο οποίο απευθύνονται (παιδικό και ενήλικο), ως προς το ύφος (ρεαλιστικό, καρτουνίστικο), αλλά και ως προς το περιεχόμενο (υπερηρωικό, διαστημικό, ουέστερν κ.ο.κ.). Μέχρι να αποκτήσουν τη σημερινή τους μορφή, ή καλύτερα τη σημερινή τους ποικιλομορφία, περάσαν από πολλά και ενδιαφέροντα στάδια.

Η συγκεκριμένη μορφή τέχνης αναβλήθηκε στην Αμερική, τέλη 19^ου με αρχές του 20^ού αιώνα, μέσω των «στριπ» που δημοσιεύονταν ημερησίως ή εβδομαδιαίως στις εφημερίδες, με το «The Yellow Kid» να θεωρείται κατά κάποιον τρόπο η αφετηρία του είδους από πολλούς. Τα στριπ (αγγλικά: strip = λωρίδα) ήταν συνήθως λίγα διαδοχικά καρέ, με τα οποία ο δημιουργός προσπαθούσε να πει κάτι, να περάσει ένα μήνυμα, με λιτότητα και περιεκτικότητα, αφού ο χώρος που του προσφέρονταν ήταν περιορισμένος. Συνήθως αυτό δεν ήταν κάτι παραπάνω από μερικές καθημερινές σκηνές, επηρεασμένες από τα προσωπικά βιώματα του εκάστοτε δημιουργού. Με τον καιρό, όταν μαζευόταν ένας συγκεκριμένος αριθμός από στριπ, αυτά δημοσιεύονταν σε συλλογικές εκδόσεις, και ακολούθως δημιουργήθηκαν τα «καθαρά» κόμικς, με τη μορφή που τα γνωρίζουμε σήμερα, όσον αφορά τον χωρισμό σε καρέ και την τοποθέτηση των κειμένων σε μπαλονάκια.

Το μέσο γνώρισε άνθιση σχεδόν ταυτόχρονα σε όλο τον κόσμο. Αρχικά οι ευρωπαϊκές χώρες αναδημοσίευαν αμερικάνικα δημιουργήματα μεταφρασμένα στη γλώσσα τους, αλλά δεν περιορίστηκαν σε αυτό. Πρώτη η Γαλλία μπήκε δυναμικά στο παιχνίδι, με τα bandes dessine’es όπως ονομάζονται μέχρι και σήμερα τα κόμικς στη χώρα τους, αν και αυτός ο όρος πλέον χρησιμοποιείται στις μη γαλλόφωνες χώρες για να περιγράψει τα γαλλοβέλγικα δημιουργήματα της 9^ης Τέχνης. Ο Τεν Τεν του Herge’ ήταν ο πρώτος «ευρωπαίος» ήρωας που κατάφερε να γίνει γνωστός και δημοφιλής σε ολόκληρη την Ευρώπη και εν συνεχεία στην Αμερική, κερδίζοντας μικρούς και μεγάλους με τις περιπέτειές του σε κάθε γωνία του πλανήτη.

Ανάπτυξη είχε και η βιομηχανία των κόμικς στις χώρες της Ανατολής. Ιδιαίτερα στην Ιαπωνία δημιουργήθηκε μία χαρακτηριστική και πλέον διεθνώς αναγνωρίσιμη τεχνοτροπία, με «ανάποδο» τρόπο ανάγνωσης (από τα δεξιά προς τα αριστερά, σύμφωνα με τους κανόνες γραφής που ακολουθούν οι Ιάπωνες), σχεδόν αποκλειστικά ασπρόμαυρες εικόνες και πιο ζωηρή, κινηματογραφική θα λέγαμε, απόδοση της κίνησης – τα μάνγκα. Έτσι ονομάζονται γενικά τα κόμικς στην Ιαπωνία, ενώ διεθνώς με αυτή τη λέξη χαρακτηρίζονται όσα εικονογραφήματα ακολουθούν τη συγκεκριμένη τεχνική. Ένας από τους πιο δημοφιλείς και αναγνωρισμένους πρωτοπόρους μανγκάκα (δημιουργοί μάνγκα) είναι ο Οσάμου Τεζούκα, δημιουργός του περίφημου Astro Boy, ο οποίος πρόσθεσε τη δική του πινελιά στη διαμόρφωση του είδους με το ταλέντο του και την ευρηματικότητά του σε ό,τι αφορά αφηγηματικές αλλά και σχεδιαστικές τεχνικές.

Μέχρι τα μέσα του 20^ου αιώνα, η τέχνη των κόμικς είχε ήδη εγκαθιδρυθεί στις περισσότερες χώρες του πλανήτη. Αμέτρητα περιοδικά κυκλοφορούσαν ανά τακτά χρονικά διαστήματα, με διάφορους ήρωες να γεννιούνται κάθε τόσο στις σελίδες τους. Τα υπερηρωικά κόμικς που έκαναν το ντεμπούτο τους στην Αμερική το 1938 με την κυκλοφορία του Action Comics #1 και την πρώτη ιστορία με πρωταγωνιστή τον Σούπερμαν απέκτησαν σύντομα φανατικό κοινό και, συνυπάρχοντας με τα καρτουνίστικα κόμικς, όπως αυτά με τους χαρακτήρες του Ντίσνεϋ ή τα Looney Tunes, εξελίχθηκαν γρήγορα σε ένα ανάγνωσμα που διασκέδαζε ανθρώπους κάθε ηλικίας και κοινωνικής τάξης, μιας και αποτελούσε έναν ευπρόσιτο τρόπο ψυχαγωγίας, κυρίως χάρη στο χαμηλό του κόστος.

Εξ’ αρχής, στην 9^η Τέχνη υπήρχε ένας διαχωρισμός σε ό,τι αφορά το σχεδιαστικό στυλ, αλλά σιγά σιγά άρχισε να αποκτά μεγαλύτερες διαστάσεις, ενώ επίσης και να διαμορφώνονται συγκεκριμένα υποείδη που διαφοροποιούσαν τα έργα μεταξύ τους. Για παράδειγμα, το καρτουνίστικο στυλ στόχευε κυρίως σε άτομα νεαρής ηλικίας, έχοντας για πρωταγωνιστές ζωόμορφους χαρακτήρες όπως είναι ο Ντόναλντ και ο Μίκυ, οι οποίοι ήταν εύπλαστοι και δεν ήταν απαραίτητο σε καμία περίπτωση να σέβονται τους νόμους της φυσικής και της ανθρώπινης ανατομίας, σε αντίθεση με το ρεαλιστικό στυλ, όπου τα πάντα πρέπει να θυμίζουν τον αληθινό κόσμο, από το σώμα των ηρωών μέχρι και το φόντο. Κατ’ επέκταση, πάνω στο ρεαλιστικό σχεδιαστικό στυλ δημιουργούνται πάμπολλες διαφοροποιήσεις ως προς το αφηγηματικό: υπερηρωικά, ουέστερν, πολεμικά, επιστημονικής φαντασίας, μυστηρίου, κάθε πιθανό είδος που μπορεί να σκεφτεί κανείς, όπως ακριβώς στον κινηματογράφο ή στη λογοτεχνία.

Σήμερα τα κόμικς έχουν καταφέρει να στήθουν ως μία ανεπτυγμένη βιομηχανία, με αμέτρητες εκδοτικές εταιρείες να βγάζουν τον έναν τίτλο μετά τον άλλο, και υπεράριθμους δημιουργούς να ελευθερώνουν τη φαντασία τους και το καλλιτεχνικό τους ταλέντο στο χαρτί. Πέρα από τους μεγάλους κολοσσούς όπως η Marvel και η Disney (αν και μετά την αγορά της πρώτης από τη δεύτερη αυτός ο διαχωρισμός φαντάζει κάπως σουρεαλιστικός) και τους μεγάλους δημιουργούς που συνεργάστηκαν με αυτές και συνέβαλαν σημαντικά στην ανάπτυξη του είδους, σαν τον μεγάλο δάσκαλο Καρλ Μπαρκς (σχεδιαστής ιστοριών με τον Ντόναλντ και την παρέα του) ή τον «παππούλη» Σταν Λη (το μυαλό που δημιούργησε τους κορυφαίους υπερήρωες της Marvel, όπως ο Σπάιντερμαν, ο Χαλκ, οι X-men), πολλοί άλλοι δημιουργοί ξεχώρισαν μέσω των έργων τους: ο Άλαν Μουρ (V for Vendetta, Watchmen για την DC), ο Ρενέ Γκοσινύ (Αστερίξ –σε συνεργασία με τον Αλμπέρ Υντερζό- , Λούκυ Λουκ, Ιζνογκούντ), ο Ούγκο Πραττ (Κόρτο Μαλτέζε), ο Ακίρα Τοριγιάμα (Dragonball), o Σέργιο Αραγονές στο περιοδικό Mad, ο Μίλο Μανάρα με τα αισθησιακά του κόμικς και πιο προσφάτως ο Τζεφ Σμιθ με το πολυβραβευμένο του BoNe (στα ελληνικά από τις εκδόσεις Jemma Press).

Άξιος ειδικής αναφοράς είναι και ο Ουΐλ Άισνερ, ένας κορυφαίος δημιουργός του είδους που έπαιξε σημαντικό ρόλο στην εδραίωση του «γκράφικ νόβελ» -ενός όρου που χρησιμοποιείται για τα πιο «λογοτεχνικά» θα λέγαμε κόμικς, που δημοσιεύονται σαν αυτόνομες εκδόσεις- και την αναγνώρισή του σα λογοτεχνική μορφή. Σαν φόρο τιμής στο σημαντικό έργο του, άλλωστε, το πιο τιμητικό βραβείο στον χώρο φέρει το όνομά του.

Οι δουλειές των προαναφερθέντων δημιουργών, εκτός από το γεγονός ότι αποτελούν πηγή έμπνευσης για πολλούς σύγχρονους καλλιτέχνες του χώρου, συχνά επηρεάζουν και διαφορετικές μορφές τέχνης, ενώ δεν είναι λίγες οι φορές που βλέπουμε γνωστά και πολυβραβευμένα κόμικς να διασκευάζονται σε κινηματογραφικές ταινίες.

Μία ακόμα ιδιαιτερότητα που συναντάει κανείς στην 9^η Τέχνη είναι η συλλεκτική αξία που αποκτούν συχνά παλαιότερα έντυπα ή πρωτότυπες σελίδες δημιουργών. Τα κόμικς είναι ένα σύνηθες αντικείμενο συλλογής, ενώ οι μανιώδεις συλλέκτες δε διστάζουν να ξοδέψουν ακόμη και εκατομμύρια για να αποκτήσουν ένα σπάνιο τεύχος, όταν αυτό βγει στο σφυρί, ή πρωτότυπες σελίδες από ιστορίες που είχαν μείνει ξεχασμένες στο συρτάρι μέχρι τη στιγμή που καταλήγουν σε δημοπρασίες.

Το μέσο έχει γνωρίσει πλέον τέτοια ανάπτυξη που κάθε χρόνο λαμβάνουν χώρα πολλές εκδηλώσεις και εκθέσεις με θέμα τα κόμικς, όπως το πολύ γνωστό Διεθνές Φεστιβάλ της Ανγκουλέμ στη Γαλλία, το Comic-Con του Σαν Ντιέγκο στην Αμερική ή το Lucca Comics στην ομώνυμη πόλη στην Τοσκάνα της Ιταλίας.

Τι είναι λοιπόν τα κόμικς; Τα κόμικς είναι μια τέχνη σύνθετη, εκφραστικά τόσο απλοϊκή όσο και δυσνόητη, ένα μέσο με μεγάλη δύναμη την οποία απέκτησε μετά από χρόνια συνεχής εξέλιξης και διαμόρφωσης. Σήμερα υπάρχουν χιλιάδες εκδόσεις κόμικς που κυκλοφορούν παγκοσμίως και ευχαριστούν άτομα κάθε ηλικίας, κοινωνικής τάξης και γούστου αφού καλύπτουν κάθε πεδίο ενδιαφέροντος με την ποικιλομορφία τους.

Τα κόμικς είναι ένας ξεχωριστός κόσμος. Ένας κόσμος μαγικός που βλέπεις να ξεδιπλώνεται μπροστά στα μάτια σου καθώς γυρνάς τις σελίδες, με τη μυρωδιά του τυπωμένου μελανιού πάνω στο χαρτί να σε ταξιδεύει. Ένας κόσμος που, αναμφίβολα, αξίζει να εξερευνήσεις.