Το εαρινό ακαδημαϊκό εξάμηνο του 2019 κατέληξα να το περνάω στην αιώνια πόλη, εκεί που οδηγούν όλοι οι δρόμοι: τη Ρώμη! Παθιασμένος με την Ιταλία, τη γλώσσα και τον λαό της, επόμενο ήταν να επενδύσω στις γνώσεις μου για τη μεγάλη «κομικσική» παράδοση της χώρας, απ’ την οποία δεν ήξερα και πολλά πράγματα πέρα από το… «Topolino». Επισκέφτηκα εκθέσεις, τεράστιες εκδηλώσεις-συνέδρια με πραγματικές λαοθάλασσες, ξόδεψα πολλά χρήματα σε κόμικς και γνώρισα πολλούς καλλιτέχνες.

Ένας από αυτούς ήταν ο Zerocalcare. Στα πλαίσια της έκθεσης «Scavare fossati – Nutrire crocodili», της πρώτης προσωπικής έκθεσης του νεαρού κομίστα-φαινόμενου της γειτονικής χώρας, στο Εθνικό Μουσείο Τεχνών του 21ου αιώνα MAXXI, είχα την ευκαιρία να τον συναντήσω και να συνομιλήσω λίγο μαζί του. Ένα μήνα αργότερα, τον ξανασυνάντησα στο Comic Con της Νάπολης, μίας από τις πιο εξωστρεφείς και ευδιάθετες εκδηλώσεις του χώρου που έχω επισκεφτεί μέχρι σήμερα.

Γρήγορα βυθίστηκα στο αυτοαναφορικό έργο του που μιλάει μεν στην καρδιά της αμέσως προηγούμενης γενιάς, βρίσκει όμως πολλά κοινά σημεία με τη δική μας. Nintendo, Gameboy και Pokemon, αναφορές σε σειρές και κόμικς της εποχής, ο Zerocalcare αξιοποιεί στο έπακρο τα βιώματα που καλλιέργησε μεγαλώνοντας στη γενιά των 90s. Την ίδια στιγμή, στον σύντομο βίο του περιοδικού κόμικς «Μπλε Κομήτης», δημοσιεύτηκαν σε συνέχειες αποσπάσματα από μία από τις πιο πετυχημένες ιστορίες του που προσεγγίσει το ύφος του comics journalism, «Kobane Calling». Ένας λόγος παραπάνω να μου κινήσει το ενδιαφέρον.

Ήθελα πολύ να μιλήσω μαζί του στα πλαίσια μίας συνέντευξης, ωστόσο τα προγράμματά μας δεν συνέπεσαν. Μου δόθηκε όμως η ευκαιρία να μιλήσω για εκείνον και το έργο του, χάρη στη φιλόξενη πρόσκληση του Γιάννη Κουκουλά να αρθρογραφώ για κόμικς στο «Καρέ-Καρέ» της «Εφημερίδας των Συντακτών», τον Ιούλιο του 2019.

Με αφορμή την πρόσφατη κυκλοφορία στο Netflix της σειράς κινουμένων σχεδίων που επιμελήθηκε ο ίδιος και εμπνέεται εν πολλοίς από το δημοφιλέστατο έργο του, είναι μια καλή στιγμή να ανακοινοποιήσω στην παρούσα σελίδα την -ελπίζω- κατατοπιστική παρουσίαση στο δημιουργό και το έργο του, πριν την παρουσίαση της νοσταλγικής σειράς «Strappare lungo i bordi» που κατέκτησε στιγμιαία το #1 στις επιλογές των συνδρομητών της διαδεδομένης πλατφόρμας στην Ιταλία.

Το άρθρο πρωτοδημοσιεύτηκε στις 29/07/2021 στο «Καρέ-Καρέ» της «Εφημερίδας των Συντακτών».

Σε όποιο κομιξάδικο της Ιταλίας κι αν ζητήσεις κάτι «καλό» και «ιταλικό», είναι το πρώτο όνομα που θα σου προτείνουν. Τα έργα του Zerocalcare συνδυάζουν τις αρετές της αφοπλιστικής ειλικρίνειας της αυτοαναφορικότητας και του έξυπνου αλλά όχι επιτηδευμένου χιούμορ. Αν προσθέσεις σε όλα αυτά λίγη 90s καλτίλα, μια αίσθηση ματαιότητας και ένα απλό, οριακά καρτουνίστικο σχέδιο, που αψηφά κάθε κανόνα ανατομίας, έχεις στα χέρια σου το νέο φαινόμενο της ιταλικής σκηνής κόμικς

«Γένοβα. Η μεγάλη καμπή της ζωής μου. Ήμουν 18. […] Οι μέρες των G8 ήταν μέρες πολύ έντονες, μας έκαναν αυτό που είμαστε σήμερα. Ηταν μια εμπειρία που μας καθόρισε, είτε θετικά είτε αρνητικά», διηγείται ο Zerocalcare –κατά κόσμον Michele Rech– για τις ημέρες διαμαρτυρίας στη Γένοβα, με αφορμή τη Σύνοδο των G8 της 21ης Ιουλίου του 2001.

Το πλήθος των διαδηλωτών έδωσε σε αυτή τη διαμαρτυρία κατά της παγκοσμιοποίησης μια θέση στην ιστορία –κυρίως, όμως, θα μείνει αξέχαστη ως η μεγαλύτερη παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων κατά διαδηλωτών στη σύγχρονη ιστορία.

Είναι απολύτως λογικό πως το βίωμα μιας τέτοιας ιστορικής στιγμής μπορεί να σε καθορίσει –εν προκειμένω, όχι μόνο ως άνθρωπο, αλλά και ως καλλιτέχνη: «Το πρώτο μου πείραμα σε “κανονικό” κόμικ ήταν η περιγραφή αυτής της εμπειρίας. Οχι κατευθείαν, αλλά ένα χρόνο μετά, όταν συνέλαβαν είκοσι πέντε άτομα για καταστροφές και λεηλασία. Μετά απ’ όσα είχαμε περάσει, έβλεπα ότι δεν είχε τελειώσει ακόμα», εξηγεί ο Zerocalcare στο «χρονολόγιο» της πρόσφατης έκθεσης, αφιερωμένης στο πολυδιάστατο έργο του, στο μουσείο MAXXI στη Ρώμη.

Ο Zerocalcare δεν βρέθηκε τυχαία εκεί. Είχε ξεκινήσει ήδη, τα τελευταία πριν από την ενηλικίωση χρόνια του, να αναζητά την ταυτότητά του, στα κοινωνικά κέντρα της Rebibbia, ενός ιδιαίτερου προαστίου της Ρώμης, το οποίο παραμένει μέχρι και σήμερα το σπίτι του. Παιδί της σκληροπυρηνικής punk σκηνής, συχνάζει στα κοινωνικά κέντρα και τις καταλήψεις, όπου και διαμορφώνει την κοινωνικοπολιτική του συνείδηση, αλλά και το καλλιτεχνικό του υπόβαθρο.

Σε μια από τις πρώτες του ιστορίες, ο Ντόναλντ με τους Μουργόλυκους κάνουν κατάληψη στο Θησαυροφυλάκιο του Θείου Σκρουτζ, με τον επιθεωρητή Ο’ Χάρα να προσπαθεί μάταια να τους διώξει. Αν και η συγκεκριμένη έμεινε ανολοκλήρωτη, σταδιακά οι δουλειές του Michele βρήκαν τον δρόμο τους σε αυτοεκδόσεις της underground punk σκηνής, ενώ συχνά πυκνά καλούνταν να επιμεληθεί σχέδια για μπλουζάκια, αφίσες συναυλιών ή συγκεντρώσεων, εξώφυλλα δίσκων…

Στην ανατολή της νέας χιλιετίας, έρχεται η περίοδος των διαδικτυακών forum: εκεί όπου οι αντιπαραθέσεις στις πλατείες και τους δρόμους δίνουν τη θέση τους σε ιντερνετικές ανταλλαγές απόψεων, με την ανωνυμία των nicknames να αντικαθιστά τα μαντίλια και τις κουκούλες των χούντιζ (hoodies). Επηρεασμένος από την τηλεοπτική διαφήμιση ενός καθαριστικού για σίδερο ρούχων, του ZeroCal, εγγράφεται σε ένα forum διαλόγου με το ψευδώνυμο Zerocalcare. Εκτοτε, το ψευδώνυμο αυτό τον ακολουθεί ως υπογραφή σε κάθε καλλιτεχνική δημιουργία του –η αναγνωρισιμότητα θα έρθει, βέβαια, λίγα χρόνια μετά.

Από το 2000 μέχρι το 2011, οπότε και εκδίδει το πρώτο του βιβλίο, ο Zerocalcare δεν κάθεται με σταυρωμένα χέρια. Συμμετέχει με μικρές ιστορίες σε περιοδικά, ανθολογίες, φανζινάκια, εφημερίδες και ένθετα. Ιστορίες για τη Γένοβα, ιστορίες αντιφασιστικών αγώνων, ιστορίες για τα θύματα της κρατικής καταστολής και του ιταλικού νεοφασισμού. Σιγά σιγά, όμως, αναδύεται στα κόμικς του ένα άλλο στοιχείο, το οποίο μέλλει να κυριαρχήσει στις επόμενες δουλειές του: το στοιχείο της έντονης αυτοαναφορικότητας.

Το βιβλίο «La profezia dell’ armadillo» (Η Προφητεία του Αρμαδίλλο) είναι η πρώτη αμιγώς προσωπική εκδοτική προσπάθεια του Zerocalcare. Με αφετηριακό σημείο τον θάνατο μιας παιδικής του φίλης, ο Zerocalcare αφήνει τον εαυτό του ελεύθερο σε μια γραφή αμιγώς συνειρμική –χωρίς ξεκάθαρο στόχο, γράφει για ότιδήποτε τον απασχολεί, κάνοντας συχνές αναδρομές στο εφηβικό του παρελθόν.

Με την Προφητεία του Αρμαδίλλο ξεκινάει μια ξέφρενη πορεία, καθοριστική όχι μόνο για τον νεαρό σχεδιαστή κόμικς, αλλά και για τη σύγχρονη ιταλική παραγωγή κόμικς. Ο Zerocalcare γίνεται γρήγορα ένα φαινόμενο. Φαινόμενο εκδοτικό –η αυτοέκδοση της «Προφητείας» πούλησε σε χρόνο-ρεκόρ 5.000 αντίτυπα, για να περάσει αργότερα στην «αγκαλιά» του εκδοτικού οίκου Bao Publishing και να επανεκδοθεί άλλες τόσες–, αλλά και φαινόμενο καλλιτεχνικό.

Πρόκειται για ένα είδος γραφής που έλειπε όχι μόνο από την ιταλική σκηνή κόμικς, αλλά από την 9η Τέχνη του 21ου αιώνα, συνολικά. Ιστορίες για την απλή αλλά ενίοτε σκληρή καθημερινότητα, χωρίς καμία διάθεση εντυπωσιασμού, αποτυπώνονται ειλικρινά και εξερευνούν τα σημεία ταύτισης με τους αναγνώστες, κυρίως αυτούς της γενιάς που βίωσε την εφηβεία της στη δεκαετία του ’90. Μια γενιά που μεγάλωσε υπερπροστατευμένη από την οικογενειακή και οικονομική θαλπωρή μια οικονομίας σε άνθηση, για να βρεθεί ξαφνικά μετέωρη σε μια διαρκή αβεβαιότητα, εντελώς απροετοίμαστη. Εύλογα, λοιπόν, οι αναφορές του στη σημερινή πραγματικότητα αποπνέουν μια αίσθηση ματαιότητας, η οποία συνοδεύεται από ένα ιδιαίτερο είδος βιτριολικού χιούμορ, το οποίο δεν τοποθετείται εκεί για να απαλύνει τις πληγές, αλλά για να τις ξύσει με βαρβαρότητα. Στον αντίποδα, οι αναδρομές στο ξέγνοιαστο παρελθόν της παιδικής ηλικίας εκπέμπουν μια έντονη μελαγχολία, μια ενδόμυχη επιθυμία του συγγραφέα να επιστρέψει και να μείνει για πάντα εκεί.

Παράλληλα με το πρώτο του βιβλίο, ο Zerocalcare ανεβάζει την προσωπική του ιστοσελίδα: http://www.zerocalcare.it. Ο συνδυασμός παραδοσιακής και διαδικτυακής παρουσίας γρήγορα τον καθιστά έναν από τους πιο δημοφιλείς δημιουργούς κόμικς της γείτονος χώρας, χαρίζοντας στα βιβλία του διαρκή «ρεκόρ» πωλήσεων και θέσεις στα best seller, τόσο σε βιβλιοπωλεία όσο και σε ιστοσελίδες πωλήσεων, όπως το amazon.

Από τη Ρώμη… στο Κομπάνι

Αφομοιώνοντας αρμονικά διαφορετικά είδη αφήγησης, ο Zerocalcare παρουσίασε, το 2017, μια από τις πιο ιδιαίτερες δουλειές του: το Kobane Calling.

Στα βήματα της επιτόπιας, «ερευνητικής… κομικσογραφίας» του Joe Sacco, αποφασίζει να επισκεφτεί τις γραμμές του «κουρδικού» πολέμου, στα σύνορα Τουρκίας – Συρίας. Το ενδιαφέρον του για τον κουρδικό λαό και τους αγώνες του είχε ξεκινήσει πολλά χρόνια πριν, όταν ο Οτσαλάν είχε καταφύγει στην Ιταλία προς αναζήτηση ασύλου, πριν τελικά αιχμαλωτιστεί στην Κένυα και εκδοθεί στην Τουρκία.

Τους λόγους που τον οδήγησαν σε αυτό το ταξίδι, αλλά και τη συνακόλουθη καταγραφή των όσων έζησε σε κόμικ εξηγεί στις σελίδες του έργου του. Εντυπωσιασμένος από το εγχείρημα της Ρόζαβα, της έκτασης της Συρίας που ανακήρυξαν ως αυτόνομη οι Σύροι Κούρδοι κατά τον συριακό εμφύλιο, ήθελε να δει με τα μάτια του, αλλά και να μεταφέρει στο χαρτί το πειραματικό μοντέλο συμβίωσης που οργανώθηκε με βάση ένα κοινωνικό συμβόλαιο που μιλάει για χειραφέτηση των γυναικών, εθνική και θρησκευτική συνύπαρξη, οικολογία και αναδιανομή του πλούτου. Την ίδια στιγμή, ήθελε το βιβλίο του να αποτελέσει μια παραφωνία στη μονότονη βαβούρα των μέσων μαζικής ενημέρωσης, που επικεντρώνονται μόνο στους βομβαρδισμούς και τις συρράξεις, όταν καταπιάνονται με το ζήτημα.

Φυσικά, δεν είναι δυνατόν να απουσιάζει το στοιχείο του πολέμου, αφού αποτελεί μια τραγική πραγματικότητα για τους κάτοικους της περιοχής. Αλλωστε, η πρώτη στάση της διαδρομής, το χωριό Μέσερ, από την τουρκική πλευρά των συνόρων, είναι σε απόσταση… βολής από το Κομπάνι, όπου οι Κούρδοι αντιστέκονται στις προσπάθειες του ISIS να το καταλάβουν.

Εκεί, ο πρωταγωνιστής και δημιουργός της ιστορίας έρχεται σε επαφή με συναγωνιστές των Κούρδων πολεμιστών, συγγενείς τους, συντρόφους απ’ όλο τον κόσμο που φτάνουν εκεί για να προσφέρουν τις δυνάμεις τους και εθελοντική βοήθεια, αλλά και πολεμιστές που εγκαταλείπουν προσωρινά το μέτωπο για να ξεκουραστούν και να αναρρώσουν.

Το Kobane Calling δημοσιεύεται σε συνέχειες, στα ελληνικά, στο περιοδικό Μπλε Κομήτης και αποτελεί ένα ενδιαφέρον ανάγνωσμα από κάθε άποψη. Πρόκειται για μια ιστορία γεμάτη πληροφορίες, χωρίς να γίνεται διδακτική, στραμμένη στην ανάγκη του κουρδικού λαού για ειρηνική συνύπαρξη και ελευθερία. Με το χιούμορ του Zerocalcare διαρκώς διακριτικά παρόν, το Kobane Calling δεν είναι μια απόπειρα ιστορικής καταγραφής, αλλά μια ιστορία ανθρώπινη. Το γεγονός ότι όσοι πρωταγωνιστούν σε αυτή δεν είναι χαρακτήρες – αποκυήματα της φαντασίας του δημιουργού, αλλά πραγματικοί άνθρωποι –κάποιοι εκ των οποίων δεν ζουν σήμερα για να διαβάσουν την ιστορία– κάνει τον αντίκτυπό που αφήνει ακόμα πιο δυνατό.